آگاهی از کلمات کلیدی و تخصصی در علم یوگا که ریشه در زبان سانسکریت دارد،
در درک عمیق تر از بخش های نظری و تئوری این علم می تواند نقش موثری داشته باشد،
به ویژه اینکه شمار کلمات در زبان سانسکریت فراوان نیست اما هر کلمه از معانی گوناگون برخوردار هست. در این بخش تلاش شده است تا مجموعه ایی از کاربردی ترین اصطلاحات
یوگا در زبان سانسکریت جمع آوری شود.
س
| اصطلاح | تعریف |
|---|---|
| سین مودرا (Cin-mudra) | مهر هشیاری، حالتی معمول در دست(مودرا) در وضعیت مدیتیشن (دیانا) که در آن انتهای انگشت نشانه و شست با یکدیگر در تماسند و بقیه انگشتان به حالت مستقیم حفظ می شوند |
| سیت (Cit) | هشیاری |
| سیتا (Citta) | چیزی که هشیار است، هشیاری معمولی، ذهن |
| سادهانا (Sadhana) | به انجام رساندن |
| ساهاجا (Sahaja) | با هم متولد شدن، همزادی |
| سمادهی (Samadhi) | حالتی از خلسه و اتحاد که در آن مراقبه کننده با موضوع مراقبه یکی می شود |
| سماتوا، سماتا (Samatva , Samata) | تراز بودن، هموار بودن، حالت ذهنی هماهنگی، تعادل |
| سامکیا (Samkhya) | عدد، یکی از سنن اصلی هند قدیم |
| سامنیاسا (Samnyasa) | رها کردن، قطع تعلقات |
| سامنیاسین (Samnyasin) | کسی که رها کرده است، زاهد |
| سامسارا (Samsara) | محل تلاقی دو رود، کنایه ازجهان فانی و متغیر |
ر
| اصطلاح | تعریف |
|---|---|
| رادا (Radha) | همسر کریشنا |
| راجا یوگا (Raja-Yoga) | یوگای سلطنتی، شکل قرون وسطایی یوگا دارشانای هشتگانه پاتنجلی که بنام یوگای کلاسیک نیز شناخته می شود |
| راما (Rama) | قهرمان اصلی رامایانا |
| رامایانا (Ramayana) | زندگی راما، یکی از دو حماسه بزرگ ملی که داستان زندگی راما را بیان می کند |
| رساکا، رچاکا (Recaka) | بیرون دادن، بازدم، یکی از جنبه های کنترل تنفس (پرانایاما) |
| ریشی ( Rishi) | غیب گو |
د
| اصطلاح | تعریف |
|---|---|
| دارشانا (Darshana) | مشاهده، مشاهده در مفهوم کلامی و استعاره ای آن. |
| دوی ( Devi)/دوا (Deva) | حقیقت غایی |
| دهارانا (Dharana) | نگه داشتن، تمرکز |
| دهارما (Dharma) | حامل، اصطلاحی با معانی متعدد که غالبا به معنی قانون، مشروعیت، پرهیزگاری، نیکوکاری، تعادل به کار می رود |
| دیانا (Dhyana) | تصور، مدیتیشن |
| دریشتی (Drishti) | منظره، نما، چشم دوختن و نگاه دقیق در یوگا به محل هایی مانند نوک بینی یا نقطه میان دو ابرو |
| دوهـکـا (Duhkha) | رنج بردن، یکی از واقعیت های بنیادین زندگی که از جهالت ناشی می شود |
چ
| اصطلاح | تعریف |
|---|---|
| چاکرا (Cakra , Chakra) | چرخ، چاکرا در لغت به معنی چرخ ارابه است اما در استعاره به مراکز روانی_انرژی زای جسم پنهان (سوکشاما- شاریرا) اطلاق می شود. در یوگا بیش از هفت عدد از این مراکز ذکر می شود که شامل: مولا-آدهاراچاکرا (مولادهاراچاکرا) در قاعده ستون فقرات، سوادیشتانا چاکرا در ناحیه تناسلی، مانیپورا چاکرا در ناف، آناهاتا چاکرا در قلب، ویشودا چاکرا یا ویشودی چاکرا در گلو، آجنا چاکرا در میان سر و ساهاسرارا چاکرا در فرق سرهستند. |
ج
| اصطلاح | تعریف |
|---|---|
| جاینا (Jaina) | گاه جاین نیز نامیده می شود: مربوط به جیناها. سنتی روحانی که به وسیله واردامانا ماهاویرا پایه ریزی شد، وی معاصر بودا بود. |
| جاپا (Japa) | زمزمه کردن، ذکرو تکرار |
| جیواتمان (Jiva-atman , Jivatman) | خود شخصی، هشیاری فردی، متضاد خود غایی |
| جیوان موکتی (Jivan-Mukti) | حالت رهایی |
| جنانا (Jnana) | دانش، معرفت |
| جنانا یوگا (Jnana-Yoga) | یوگای معرفت، روشی برای رهایی بر اساس معرفت یا درک مستقیم خود متعالی |
ت
| اصطلاح | تعریف |
|---|---|
| تانترا (Tantra) | نساجی، یکی از مشاغل سانسکریت شامل آموزش های تانتریک. |
| تاپاس (Tapas) | برافروختگی، گرما |
| تاتوا (Tattva) | وجود یا واقعیت |
| توریا (Turia) | چهارم، کاتورتا نیز نامیده می شود، واقعیت معراج کننده که از سه مرحله قراردادی هشیاری یعنی بیداری، خواب، و رویا فراتر می رود |
پ
| اصطلاح | تعریف |
|---|---|
| پاتنجلی (Patanjali) | مولف یوگا سوترا که حدود سه قرن پیش از میلاد مسیح می زیسته است. |
| پاراما آتمان (Parama-atman، paramatman) | خود برتر، خود متعالی |
| پاراماهامسا (Parama-hamsa, paramahansa) | قوی، برتر |
| پراجنا (Prajna) | درایت |
| پراکریتی (Prakriti) | طبیعت |
| پراکریتی لایا (Prakriti-laya) | استغراق در طبیعت |
| پرانا (Prana) | حیات، نفس، زندگی به مفهوم عام، نیروی زندگی که جسم را حفظ می کند |
| پرانایاما (Pranayama) | متشکل از پرانا به معنی تنفس یا حیات و آیاما به معنی توسعه، کنترل تنفس، چهارمین بخش (آنگا) از مراحل هشت گانه پاتنجلی، شامل دم (پوراکا)، حبس نفس ( کومباکا)، و بازدم (رساکا) آگاهانه. در مراحل پیشرفته، حبس نفس خود به خود به مدت طولانی تری انجام می شود. |
| پراسادا (Prasada) | بخشش، شفافیت، بخشش الهی، شفافیت ذهنی |
| پراتیاهارا (Pratyahara) | بازپس گرفتن |
| پوجا (Puja) | عبادت |
| پوراکا (Puraka) | پر کردن، یکی از جنبه های کنترل تنفس (پرانایاما) |
| پورانا (Purana) | باستانی، نوعی دایره المعارف عامه که حاوی مطالبی در زمینه شجره نامه سلطنتی، کیهان شناسی، فلسفه و آداب مذهبی است. |
| پوروشا (Purusha) | مذکر، روح یا خود عروج کننده (آتمان) |
| پینگالا نادی (Pingala-nadi) | مجرای سرخ فام، جریان پرانا سمت راست مجرای مرکزی که با دستگاه عصبی سمپاتیک مرتبط است و هنگامی که فعال شود از اثری انرژی زا بر ذهن برخوردار است. |
ب
| اصطلاح | تعریف |
|---|---|
| باندا (Bandha) | قید، اسارت، اشاره به این حقیقت که انسانها معمولا در اسارت جهل(avidya) قراردارند و این امر آنان را بجای زندگی در سایه رهایی درونی ناشی از دانایی(ویدیا، جنانا)، به سوی یک زندگی تحت حاکمیت رفتار کارمایی قرار می دهد. |
| برهـما (Brahma) | کسی که بسیار بزرگ است، آفریدگار هستی |
| برهماچاریا (Brahmacharya) | مشتق ازبرهما و آچاریا به معنی هدایت برهمایی |
| برهمن (Brahman) | مآنچه که بسیار بزرگ است، حقیقت غایی |
| بودا (Buddha) | عنوان گوتاما پایه گذار بودیسم که در قرن ششم پیش از میلاد مسیح می زیسته است. |
| بودّی (Buddhi) | کسی که هشیار است، بیدار، ذهن برتر |
| بودی (Bodhi) | ارشاد، حالت بیداری |
| بودی ساتوا (Bodhisattva) | فرد ارشاد کننده |
| بهاکتا (Bhakta) | مرید |
| بهاکتی (Bhakti) | ارادت، عشق |
| بهاکتی _ سوترا (Bhakti-Sutra) | کلمات قصار در باره عشق |
| بهاکتی یوگا (Bhakti Yoga) | یوگای عشق، یکی از شاخه های عمده یوگای باستانی که از ظرفیت احساسی یوگی برای اتصال به حقیقت غایی با تصور خداوند به صورت والاترین فرد بهره می گیرد |
| بهاگاواد گیتا (Bhagavad Gita) | قدیمی ترین کتاب مدون یوگا که در دفینه های ماهابهاراتا کشف شد و شامل تعلیمات کارما یوگا(طریقت حرکت تعالی دهنده)، سامکیا یوگا(طریقت بینش درست نسبت به قوانین هستی)، و بهاکتی یوگا(طریقت عبادت)می باشد. |
| بیندو (Bindu) | بذر، امتیاز |
آ – ا
| اصطلاح | تعریف |
|---|---|
| آبیاسا (Abhyasa) | تمرین، ممارست |
| آتـمـان (Atman) | خود، خود متعالی یا روح که جاودانی و فرا – آگاه است، هویت یا ذات واقعی ما |
| آدوایـتـا (Advaita) | حقیقت |
| آرجـونـا (Arjuna) | سپید، یکی از پنج شاهزاده پانداوا که در جنگ بزرگی که در ماهابهاراتا به تصویر کشیده شده است شرکت داشت |
| آسـانـا (Asana) | نشستن، وضع قرار گرفتن فیزیکی بدن, این اصطلاح در آغاز تنها به معنی وضعیت مدیتـیشـن بکار گرفته می شد اما بعدها در هاتا یوگا این جنبه از راه یوگا به میزان زیادی تکامل یافت |
| آسـمیـتـا (Asmita) | هست بودن، من بودن، یکی از مفاهیم در یوگای هشت گانه پاتنجلی |
| آشـرامـا (Ashrama) | عزلتـکـده، همچنین یکی از مراحل زندگی مانند براهماچاریا، منزل نشینی، جنگل نشینی، و عزلت کامل |
| آشتانـگا یـوگـا (Ashtanga-yoga) | پیوند هشتگانه،یوگای هشتگانه پاتنجلی شامل انضباط اخلاقی(یاما)، پرهیز فردی(نیاما)، حرکات(آسانا)، کنترل تنفس(پرانایاما)، بازداری حسی(پراتیاهارا)، تمرکز(دهارانا)، مراقبه(دیانا)، و خلسه(سمادهی)که فرد را به رهایی(کایوالیا) هدایت می کنند. |
| آکـاریا(آچاریا) (Acarya) | مربی، راهنما، مرشـد |
| آکـاشـا (Akasha) | اتـر، فضـا، اولین عنصر مادی از پنج عنصری که جهان مادی را تشکیل داده است، گاهی برای اشاره به فضای درونی یا فضای آگاهی نیز به کار گرفته می شود. |
| آمـریـتـا (Amrita) | بی مرگی، فناناپذیری |
| آنـانـدا (Ananda) | سعادت، سرور |
| آنـگـا (Anga) | اندام بدن، همچنین بخشهای بنیادی راه یوگا از قبیل آسانا، دارانا، دیانا، یاما، نیاما، پرانایاما، پراتیاهارا، سمادهی |
| آوادوتا (Avadhuta) | کسی که همه چیز را از خود دور کرده است، نوعی از عزلت |
| آویـدیـا (Avidya) | جهالت، علت ریشه ای رنج |
| آهامکـارا (Ahamkara) | خـود، فردیت هـر کس که باید تعالی یابد |
| آهـیـمسـا (Ahimsa) | بی آزاری، مهمترین انضباط اخلاقی |
| آیـورودا (Ayurveda, Ayur-veda) | علم زندگی، یکی از روش های باستانی طب هندی |
| اسپاندا (Spanda) | ارتعاش |
| اوپانیشاد (Upanishad) | نزدیک نشستن، یکی از کتب مقدس هندوییسمش |
| اوپایا (Upaya) | روش ها، در یوگا به معنی تمرین مهربانی(کارونا) |
| اوجاس (Ojas) | انرژی حیاتـی |
| اوم (Om) | مانترای اصلی مظهر حقیقت غایی که درابتدای بسیاری از اذکار مانتریک ذکر می شود |
| ایدا – نادی (Ida-nadi) | مجرای کم رنگ، جریان پرانا |
| ایشوارا (Ishvara) | حکمران، خداوند، آفریدگار |
| ایشـوارا – پـرانیدانـا (Ishvara-pranidhana) | تعلق به خداوند، تسلیم در برابر پروردگار، یکی از تمرین های پرهیز فردی(نیـامـا)در یوگای هشتگانه پاتنجلی |