شش طعم از منظر آیورودا

برگرفته از کتاب”سلامتی کامل” دکتر دیپاک چوپرا

خلاصه نویسی و تنظیم: شهلا قاسمیان دستجردی

در قسمت قبل دربارۀ متعادل کردن بدن بوسیله تغذیه و مواد خوراکی صحبت کردیم. در ادامۀ بحث به ویژگی‌ طعم‌های مختلف و اثرات آنها بر افزایش و کاهش دوشاها می‌پردازیم.

هر یک از شش طعم (شیرین، شور، ترش، تلخ، تند و گس) مستقیماً با بدن ما صحبت می‌کنند و هر کدام حامل پیام‌های متفاوتی هستند که زبان، به طور غریزی همۀ آن‌ها را می‌شناسد. مثلا شیرینی فرنی وانیلی کاملا در تضاد با طعم تلخ پوست لیموترش است. اولی خوشایند و دومی ناخوشایند می‌باشد. این تفاوت‌ها از زبان شروع شده و به سراسر بدن گسترش می‌یابد و بدن به تمام آن‌ها عکس‌العمل نشان می‌دهد. طعم، زنجیره‌ای از عکس‌العمل‌ها را به‌وجود می‌آید که این عکس‌العمل‌ها از دهان شروع شده و تا مقصد نهایی یعنی سلول‌ها  ادامه خواهد داشت.

فرهنگ‌های بومی در سراسر دنیا، بدون اینکه چیزی از چربی، کربوهیدرات، پروتئین، ویتامین‌ها و نقش آن‌ها در برقراری تعادل غذایی بدانند، این نکته را درک کرده‌اند که باید رژیم غذایی پویایی داشته باشند. آن‌ها فهمیده‌اند که مزه‌های تلخ و گس، بدن را بیدار و مزه‌های دیگر به‌خصوص شیرین، بدن را آرام می‌کنند. به همین علت گاهی لازم می‌بینند با مزه‌های گرم تند، ترش و شور، قدرت هضم بدن را افزایش دهند و زمانی دیگر با طعم‌های سرد تلخ، گس و شیرین آن را کاهش دهند.

هر کدام از مواد غذایی مجموعه‌ای از مزه‌ها را به همراه دارد. مواد غذایی ساده مانند شکر یا سرکه تنها یک مزه دارند. اما بیشتر مواد غذایی حداقل دارای دو طعم می‌باشند. برای مثال لیموترش هم ترش است، هم تلخ. هویج هم شیرین است، هم گس. پنیر شیرین، ترش و کمی شور است. شیر غذای کاملی است که علاوه بر شیرینی هر شش مزه را به گونه‌ای ظریف در خود دارد. آیورودا نوشیدن شیر را به تنهایی توصیه می‌کند. البته صرف شیر با غذاهای شیرین دیگر مثل میوه‌ها و غلات نیز خوب است.

بیشتر غذاها مزۀ شیرین دارند که با مزه‌های دیگر درآمیخته‌اند. به‌عنوان مثال میوه‌ها عمدتا شیرین و گس اما مرکبات اکثراً شیرین و ترش هستند. سبزیجات عمدتاً شیرین و گس هستند اما برخی از آن‌ها دارای طعم تلخ نیز می‌باشند. لبنیات عمدتاً شیرین هستند اما ماست و پنیر علاوه بر شیرینی، ترشی و گسی نیز دارند. گوشت عمدتاً شیرین و گس است. روغن ها اکثراً شیرین هستند. حبوبات و مغزها بیشترشان شیرین مزه‌اند. چاشنی‌ها و ادویه‌ها-عمدتا تند هستند و گاهی مزه‌های فرعی نیز همراه‌شان است.

از آنجا که بیشتر غذاها شیرین هستند و دوشای کافا، سازندۀ بافت‌های بدن نیز شیرین است، بنابراین تمام بدن انسان به طور کلی  شیرین است. چاشنی‌ها و ادویه‌ها در طیف طعم‌ها جای می‌گیرند، اما مسالۀ مهم این است که آن‌ها زنجیرۀ کاملی از عکس‌العمل‌های بدن را باعث می‌شوند. فلفل سیاه، آب دهان را افزایش می‌دهد، شنبلیله آن را خشک می‌کند، خردل بدن را گرم و نعناع آن را سرد می کند. در قسمت‌های قبلی گفتیم سه دوشا با هم در ارتباط بسیار نزدیک هستند، طوری که افزایش یکی با کاهش دیگری همراه است. مثلا کلم‌پیچ باعث افزایش واتا و کاهش پیتا می‌گردد. چربی‌ها کافا را افزایش و واتا را کاهش می‌دهند.

بنابراین هر مادۀ غذایی پیام‌های بسیاری به طور همزمان به بدن ما ارسال می‌کند. از نظر یک متخصص آیورودا غذا نوعی دارو است و مقدار آن باید مثل هر دارویی مورد توجه قرار گیرد. او می‌داند کلم‌پیچ گس، سرد و خشک است و در نتیجه واتا را به شدت افزایش می‌دهد. می‌داند رازیانه بالعکس شیرین، گرم و مرطوب بوده و باعث کاهش واتا می‌شود. در اینجا شش طعم از نظر آیورودایی و موادی که دارای این طعم‌ها هستند به اختصار معرفی می‌گردند تا راهنمایی جهت برقراری تعادل بین دوشاها باشند:

شیرین

 غذاهای شیرین مثل قند، عسل، برنج، شیر، خامه، کره و نان گندم. مزۀ شیرین، مقدار کافا را افزایش و واتا و پیتا را کاهش می‌دهد. خوردن مواد غذایی شیرین، کیفیت‌های کافایی یعنی سردی و سنگینی را برای بدن به ارمغان می‌آورد. مواد غذایی شیرین همچنین آرام‌بخش بوده و تشنگی را رفع می‌کند. اگر عصبی هستید و حالت ناآرامی دارید (که از علائم برانگیختگی واتا می‌باشد) صرف مواد غذایی شیرین شما را آرام خواهد کرد. مواد شیرین آتش پیتا را نیز خاموش می‌کنند. با این همه، مصرف زیاد مواد قندی، نه‌تنها متعادل کننده نیست بلکه باعث کندذهنی و خواب‌آلودگی می‌شود. تن‌آسائی، زیاده‌طلبی و وابستگی عاطفی نیز از مصرف زیاد مواد شیرین ناشی می‌شود. مصرف بیش از حد مواد شیرین باعث دلزدگی، افزایش وزن، دیابت و سستی می‌گردد که همه از نشانه‌های افزایش دوشای کافا در بدن است. در صورت عدم تعادل کافا، نباید به خوراکی‌های شیرین روی آورد. فقط عسل از این قاعده مستثنی است. در واقع، عسل بهترین مادۀ خوراکی برای متعادل کردن کافا می‌باشد.

شور

 مزه‌های شور مانند نمک باعث افزایش کافا و پیتا و کاهش واتا می‌گردند. نمک فرآیند گوارش غذا را که یکی از وظایف پیتاست شعله‌ور می‌سازد. طعم نمک به غذا مزۀ خوبی داده و اشتها را بر می‌انگیزد. نمک مثل پیتا داغ است و بدن را گرم می‌کند. مصرف بیش از حد نمک بر مزه‌های دیگر غالب آمده و غذا را نامطلوب می‌سازد. آیورودا دو خصوصیت سنگینی و چربی کافا را ناشی از نمک می‌داند. ملکول‌های نمک از طریق ترکیب با ملکول‌های آب، بافت‌های بدن را سنگین می‌کنند. افراط در مصرف نمک همچنین منجر به بروز التهابات پوستی، آکنه و ازدیاد حرارت بدن می‌گردد. اگر عدم تعادل پیتا یا کافا در بدن وجود داشته باشد، مصرف مواد غذایی شور بسیار مضر می‌باشد. چنانچه در مصرف نمک زیاده‌روی کنید ذائقه‌تان به آن عادت کرده و هر بار باید بیشتر نمک بخورید تا طعمش در دهان‌تان تشکیل شود. به همین دلیل مواد خوراکی شور مثل چیپس و پفک نمکی بسیار وسوسه  برانگیزند.

ترش

مواد غذایی ترش مانند لیمو، پنیر، ماست، گوجه فرنگی، انگور، سرکه، و میوه‌های ترش. ترشی باعث افزایش پیتا و کافا و کاهش واتا می‌گردد. طعم ترش هم مانند طعم شور یک مزۀ پیتا-کافایی است که فرآیند گوارش را شعله‌ور کرده و به غذا رنگ و بو می‌بخشد. خوردن غذاهای ترش نشاط‌آور است ولی تشنگی را که به پیتا مربوط می‌شود افزایش می‌دهد. مواد غذایی ترش با افزایش ذخیرۀ مایعات بدن، موجب سنگین شدن و در نتیجه افزایش کافا می‌گردد. خصوصیات بارز پیتا مثل تیزهوشی و شوخ‌طبعی با خوردن مواد غذایی ترش افزایش می‌یابد ولی وقتی از حد بگذرد ممکن است باعث ترش کردن و ترش‌رویی و بدخلقی شود. زیرا افزایش میزان پیتا با بروز احساس دلخوری و رنجش و حسادت رابطه دارد. ترشی پنیر و ماست، ناشی از تخمیر آن‌ها می باشد. خوراکی‌های ترش وقتی به مقدار کم مصرف شوند باعث ترشح شیره‌های گوارشی می‌گردند. مصرف بیش از حد مواد غذایی ترش منجر به بروز عوارضی چون زخم معده، التهابات پوستی، ترش کردن و سوزش سر دل می‌شود. اگر در بدن عدم تعادل پیتا یا کافا وجود داشته باشد در آن صورت هیچ گونه تمایلی به خوارکی‌های ترش وجود ندارد، مواد غذایی تخمیر شده نیز همواره نامطلوب است مگر به میزان بسیار کم.

تلخ

مواد غذایی تلخ مانند سبزیجات تلخ مثل کاسنی، کاهو، خلال لیمو، اسفناج، زردچوبه، شنبلیله. مزۀ تلخ واتا را افزایش و پیتا و کافا را کاهش می‌دهد. مزۀ تلخ به واسطۀ ایجاد سبکی، سردی و خشکی در بدن، واتایی‌ترین طعم محسوب می‌شود. تلخی یکی از مزه‌های تصحیح کننده است زیرا حرص و ولع زیاد نسبت به مواد شیرین و ترش و ادویه‌دار را به حالت تعادل باز می‌گرداند. طعم تلخ، به جای ارضای حس چشایی، آنرا بیدار می‌کند و از همین نظر با واتا همخوانی دارد، زیرا واتا مسئول هشیاری و بیداری بدن است.

“ادامه ی این مقاله را در شماره 116 مجله دانش یوگا بخوانید”