ایران یوگا ایران یوگا مرجع مقالات آموزشی یوگا
داهارنا، توجه و تمرکز
سوسن عبدالرضایی
در شمارۀ پیش در مورد پراتی‌آهارا که پس از آساناها و تمرینات تنفسی قرار می‌گیرد، توضیح دادیم. حال که با تمرینات پراتی‌آهارا ذهن را برای کنترل حواس آماده کردیم، می‌خواهیم وارد مرحلۀ بعد یعنی «دارنا» بشویم. . قرارمان بر این شد که با پراتی‌آهارا هوشیاری و آگاهی‌مان را بالا ببریم و در مرحلۀ دارنا، به ذهن کمک کنیم تا تمام قوایش را روی یک موضوع خاص متمرکز نماید. دنیای کنونی عوامل بیرونی مرتب توجه ما را به بیرون از خودمان هدایت می‌کند و تمرکز کاری دشوار است. برای کنترل توجه و ایجاد تمرکز بر موضوعات مورد نظرمان، جز تمرین توجه و تمرکز کاری نمی‌توان کرد. ولی ابتدا باید بدانیم توجه و تمرکز چه تفاوتی با هم دارند؟ توجه چیست و تمرکز کدام است ؟
توجه یک فرایند شناختیِ معطوف ساختن ذهن بر روی یک چیز و نادیده انگاشتن سایر چیزهاست که حدود 30 ثانیه پابرجا می‌ماند. اما تمرکز عبارتست از حفظ کانون توجه روی یک تکلیف خاص حتی پس از منحرف شدن توجه توسط مزاحم و عوامل پرت کنندۀ حواس. تمرکز به مفهوم گوش‌به‌زنگی و هوشیاری درونی است. البته به غیر از عواملی چون سروصدا و عوامل دیداری که سبب برهم خوردن تمرکز ما می‌شوند، عوامل دیگری چون انواع ترس‌ها، تردیدها، نگرانی‌ها و اضطراب‌ها در پیرامون و درون ما وجود دارند که آرامش و تمرکز را از ما سلب می‌کنند. زمانی که تمرکز کردن را بیاموزیم، ورود این نیروهای مخرب به ذهن‌مان دشوارتر می‌شود. از آنجایی که امروزه بشر قربانی تفکرات تاریک، مبهم، تکراری، مزاحم و بیخودی است، هنگامی که بتوان افکار را متمرکز کرد، نیروی اندیشه افزایش می‌یابد و قدرت و آرامش اتفاق می‌افتد و این همان تمرکز است. پرتوهای خورشید هم وقتی به کمک ذره‌بین روی یک جسم متمرکز می‌شوند، گرمایی به مراتب بیش‌تر از پرتوهای پراکنده و ناهمگرا تولید می‌نمایند. تمرکز همان توانایی جلوگیری از افکار مزاحم به ذهن است. ذهن همواره باید تحت فرمان و کنترل اراده و جسم نیز باید تحت فرمان ذهن باشد. تقویت و توسعۀ تمرکز نیازمند خواست، رغبت و ممارست مداوم است.
«دارنا» ششمین مرحله از یوگای پاتانجلی است که از ریشۀ “dhr” به معنای حفظ کردن و نگه داشتن مشتق شده است ک درواقع جمع کردن قوای ذهن و آگاهی روی یک موضوع مشاهدۀ درونی است. هنگامی که مهارت‌آموز با تمرین و ممارست به سطح بالایی از پراتی‌آهارا دست یابد و ذهن با افکار، صداها و احساسات مختلف آشفته نگردد، نوبت به مرحلۀ بعدی یعنی «دارنا» به‌معنای تمرکز عمیق و کامل قوای ذهن می‌رسد. این مرحله به دنبال پراتی‌آهارا حاصل می‌شود و پس از آنکه تسلط یوگی بر هوشیاری خود در حالت پراتی‌آهارا افزون شد، امکان متمرکز ساختن قوای ذهن روی یک موضوع ممکن می‌شود. در ابتدا تمرکز روی یک موضوع درونی خیلی زود از دست می‌رود و یوگی دوباره خود را در میان امواج فکرهای مختلف می‌یابد، چراکه مهم ترین دشمن تمرکز ذهن، جریان افکار متعدد در ذهن است. ذهن همواره پر است از هیاهوی افکار گذرا، آرزوها، خاطرات و … حتی زمانی که خواب هستیم ذهن در حال فعالیت و فکر کردن بوده و هنوز اسیر نگرانی‌ها و دل‌مشغولی‌های خود است و دارد خود را برای فردا آماده می‌کند.
تمرکز و دارنا نقطه مقابل این حالت است، زمانی که ذهن از هجوم افکار، آرزوها و نگرانی‌ها دور است، با هیچ فکری یکی نمی‌شود و با آرام کردن خود و کنار گذاشتن افکار مزاحم و بیخودی آرامش را تجربه می‌نماید. آنگاه است که مشاهدۀ افکاری که با آن‌ها هویت می‌گیریم و دریافت این اندیشه که من ذهن نیستم، ملموس می‌گردد.
“ادامه ی این مقاله را در شماره 111 مجله دانش یوگا بخوانید”
