ایران یوگا ایران یوگا مرجع مقالات آموزشی یوگا
تمرکز فکر که در زبان انگلیسی مدیتیشن meditation گفته می شود . به معنای معطوف ساختن توجه و قوه ادراک به یک چیز واحد و ثابت است . به طوریکه شخص تمام حواس خود را از محیط پیرامونی قطع کرده و به سوی هدف مورد نظر جلب نماید . بهترین و والاترین ثمره برخورداری از یک تمرکز خوب و با ارزش همانا کسب آرامش و آسایش روحی و اعتماد به نفس زیاد است . در قرن حاضر با توجه به اینکه زندگی انسانها هر چه بیشتر ماشینی شده است , در نتیجه مشکلات روحی و روانی بسیاری را بوجود آورده . تشتت های فکر و پراکندگی حواس را بهمراه داشته مانع از آن شده است که انسان به هدف های مورد نظر برسد . برای رسیدن به زندگی مطلوب و ایده آل نیاز به جمع کردن انرژی , تمرکز , تفکر و انجام تمرینات مناسب می باشد .
تمرکز خود به دو قسم تقسیم می شود :
1 – غیرارادی و ناآگاهانه
2 – ارادی و آگاهانه
تمرکز غیرارادی به تمرکزی می گویند که انسان باطنا به چیزی شایق و راغب باشد , البته بدون اینکه لوازم اراده یعنی قصد و نیت در آن هدف دخیل باشند , مانند فردی که خبر مسرت بخش و یا خبر ناراحت کننده ای را بدون اطلاع قبلی بشنود و یا اینکه ناگهان پس از دیدن یک گل زیبا یا منظره دلنشین محو تماشای جمال و زیبایی آن شود . اما تمرکز ارادی به تمرکزی گفته می شود که شخص در پی توجه یا رسیدن به هدف و یا موضوعی خاص , تمام افکار مزاحم را به کناری زده و توجه خود را به آن موضوع معطوف نماید , مانند حفظ کردن چند بیت شعر یا تسبیح گرداندن و ذکر گفتن . کسی که دارای تمرکز فکر قوی است یقینا دارای اراده بسیار عالی هم می باشد زیرا به سهولت می تواند بر تمام احساسات , هیجانات و افکار خود سیطره داشته باشد .
به طور کلی می توان گفت دو گروه در صدد متمرکز کردن افکار خود هستند :
الف :گروهی که خواستار توانایی تمرکز فکر قوی برای رسیدن به موفقیت در زندگی بوده , همچنین طالب سلامتی و بهبود جسمانی و روانی هستند .
ب : گروهی دیگر خواستار فراتر رفتن از مرحله قبلی بوده و در صدد دستیابی قوای فکری و ذهنی فوق العاده بالا و پرورش نیروهای فرا حسی هستند , مانند روشن بینان و اهالی اهل معرفت . البته مباحث این مقاله پیرامون گروه دوم نیست , زیرا که آن بحث دیگری را طلب می کند .
روانشناسان و متخصصان بهداشت روانی راههای مختلفی برای رسیدن به تمرکز فکر را پیش روی انسانها گذارده اند که از جمله آنها تمرکز فکر دیداری , شنیداری و لمسی است . از بین تکنیک ها و تمرینات موجود می توان به یک نمونه از آنها اشاره نمود و آن خیره شدن به یک شی یا نقطه سیاه بر روی دیوار است که در چنین موقعیتی فرد تمرکز کننده در محیطی ساکن و بی سروصدا می نشیند و تمام عضلات بدن خود را وانهاده یا ریلکس می کند, سپس به مدت چند دقیقه به آن نقطه خیره می ماند , در چنین وضعیتی باید حتی المقدور از بروز افکاری که باعث می شود ذهنش مختوش شود پرهیز کند. شعله فروزان یک شمع , توجه به یک گل یا شاخه برگ درخت و هر چیزی که در طبیعت وجود خارجی داشته باشد از جمله تمرینات تمرکز فکر دیداری هستند. از فنون تمرکز شنیداری می توان به گوش دادن به یک موزیم ملایم , صدای تیک تاک ساعت , صدای شرشر آب رودخانه و یا صدای آبشار اشاره کرد. همچنین از جمله تمرینات و تکنیک های تمرکز لمسی ((لامسه)) می توان به لمس گوی شیشه ای , یا لمس یک تکه شی زبر اشاره کرد . به هر حال علاوه بر موارد فوق الذکر چیزهای دیگری هم در طبیعت وجود دارند که انسان می تواند اصول و فنون تمرکز فکر را با آنها تمرین کند . برخی از رهجویان با نگاه کردن به ناف و یا ناخن شست دست مدتهای مدیدی را در حالی از خلسه و جذبه به سر می برند. انجام دادن کار خوب و خارق العاده نتیجه تمرکز فکر بالاست , چرا که تمام نوابغ , سیاستمداران , نویسندگان , هنرمندان , مخترعین , مکشفین همه و همه دارای تمرکز فکر در حد بالایی بوده اند.
لیوناردو داوینچی دانشمند , مخترع و نقاش برجسته ایتالیایی خاکستر درون اجاق را بعنوان نقطه تمرکز انتخاب می کرد و تا ساعتها وقتی که حتی شعله های آتش آن فرو می خفت به خاکستر زل می زد. ناپلیون بناپارت بزرگترین نابغه نظامی قرن هیجدهم میلادی وقتی در جنگی شرکت می کرد , ابتدا به دور از چشم همقطاران در پشت کوه یا تپه ای مشغول تمدد اعصاب و تمرکز فکر می شد. لامارتین شاعر برجسته و معروف فرانسوی در دوران تحصیل کتابی را یافت تا مطالعه کند , بعد از ظهر به خانه آمد و شروع به خواندن آن کرد , زمانیکه وی از مطالعه کتاب فارغ شد آفتاب روز بعد غروب کرده بود و یا ارشمیدس به مطالعه کتب و حل مسایل مشکل و پیچیده مشتاق بود بطوریکه غالبا از غذا خوردن و استحمام غفلت می ورزید . بدین جهت اطرافیان شخصی را مامور کرده بودند که مواظب اوقات خوراک خوردن و استحمام او باشد. مورخین مرگ وی را اینگونه نوشته اند که زمانی وی در گوشه ای مشغول مطالعه و اندیشیدن بود که چگونه یونانیان سپاه روم را در هم شکنند , سرداران روم فرصتی یافتند تا به داخل شهر نفوذ کنند و شهر را به محاصره خویش در آورند , فرمانده سپاه روم به سپاهیان خود سپرد هر کسی ارشمیدس را زنده بیابد وی را نزد او ببرد,از قضا یکی از سربازان رومی به خانه ارشمیدس رفت و چون او را نمی شناخت از او پرسید که نام خود را باز گوید , ارشمیدس چنان غرق مطالعه و تفکر بود که جوابی نداد و سرباز رومی جواب ندادن ارشمیدس را حمل بر بی اعتنایی کرده و او را کشت . و این داستان ما را بر این نکته معطوف می دارد که نیروی تمرکز فکر ارشمیدس تا چه حدی بود است که در نهایت سبب مرگ وی گردید.
البته مثالهای بالا به این معنا نیست که تمام آدمیان بسان نوابغ , دارای قدرت دماغی و تمرکز فوق العاده ای هستند , بلکه اگر انسان می خواهد با حداقل توان و حداقل زمان , کار خود را به حداکثر برساند , بایستی ضرورتا تمام حواس و قوای ادراک خود را برای آن چیز مورد نظر متمرکز کند و در این رهگذر نقش دعا , نماز و ذکر را برای ایجاد تمرکز فکر به هیچ وجه نمی توان منکر شد , البته مشروط بر اینکه این موارد با حضور ذهن و خلوص نیت انجام پذیرد.
روحانیون , کشیشان , پرهیزگاران و معتقدین که شبانه روز وقت خود را صرف عبادت می کنند دارای قدرت تمرکز فکری زیادتر از دیگر اقشار اجتماع هستند. پیشوای مومنین حضرت علی (ع) وقتی که در جنگی با دشمنان از ناحیه پا مورد اصابت تیر واقع می گردد اصحاب حضرت آن تیر را در حین نماز و در حالتی که او در حالتی خاص قرار داشت از پای وی بدر می آوردند و یا اینکه مرحوم علامه طباطبایی زمانی که مبتلا به چشم درد بود جراحان بدون تزریق عامل بیهوش کننده به وی و تنها زمانی که آن مرحوم در حال خواندن ذکر و اوراد بود , چشمش را مورد عمل جراحی قرار دادند.
باز هم باید گفت مثالهای فوق الذکر تنها دلایل و نتایج و عواقب جمع نمودن حواسهای پنج گانه چه به صورت خودآگاه و چه به صورت ناخودآگاه است که ضامن سلامتی انسانها بوده و محافظی در برابر مصایب و دشواریهای خطیر می باشد. ما در زندگی فردی و اجتماعی مان همواره تمامی کارها را بر اساس عادت و ناآگاهانه انجام می دهیم , مثل خوراک خوردن , مسواک زدن , گوش دادن به رادیو , تماشا کردن تلویزیون و غیره. این عادات را می توان با اراده بصورت آگاهانه و تحت انقیاد قوای دماغی در آورد.
به عنوان نمونه وقتی ما به دندانهایمان مسواک میزنیم بایستی طوری این عمل را انجام دهیم که پرزهای مسواک را در دهانمان و بر روی دندانها احساس نماییم و یا بهنگام پوشیدن جوراب و در حین اینکه جوراب را به پایمان می کنیم باید جوراب و تماس آنها با پوست پاها را لمس کنیم و یا اینکه , در حین خوراک خوردن وقتی که لقمه را به دهان می گیریم بایستی طعم , مزه , بو و حالت جویدن آنرا احساس نماییم و بالاخره برای تماشای تلویزیون و یا هر عمل دیگر بایستی تمام توجه مان را به آن عمل معطوف نماییم.
در انتهای این مبحث مهمترین دلیل برای اینکه مراقبه و تمرکز فکر را باید به بخشی از فعالیتهای زندگی روزمره خود تبدیل کنیم این است که با انرژی مثبت به سمت نیروهای معنوی و به سمت سرچشمه حیات که همان منشا آفرینش و خداوند لایزال است گام نهاده , به تجربه های پربار و هددفمند , که پیوسته زندگیمان را تغییر می دهد نایل آییم.
برگرفته از مجله دانش یوگا
منبع : اینترنت
